رشتی‌دوزی هنری به قدمت ۵۰۰ سال قبل از میلاد حاصل دست هنرمندان شهر باران های نقره ای در استان گیلان است و دیدن و خریدن آن در سفر نوروزی به رشت زیبا خالی از لطف نیست.
رشت؛ شهر باران های نقره ای، یکی از مقاصد گردشگران در سفرهای نوروزی است و زیبایی های طبیعی در کنار بیش از ۱۷۰ نوع غذا که باعث شد یونسکو نام شهر خلاق غذا را برای رشت به کار ببرد آنقدر جاذبه دارد که نه فقط تعطیلات نوروز ۱۴۰۲ بلکه باید چند نوروز دیگر را به سفر به آن اختصاص داد.
یکی از جذابیت های سفر به رشت که دیدن و خرید کردن آن به عنوان یادگار و سوغاتی خالی از لطف نیست هنر قلاب دوزی هنرمندان این خطه است که با عنوان رشتی دوزی نامیده می شود.
رشتی دوزی با ابریشم انجام می شود و قدمت هنر رشتی دوزی طبق گفته محققان مربوط به زمان پیدایش فرش پازیریک یعنی حدود ۳۵۰ تا ۵۵۰ سال قبل از میلاد باز می گردد زیرا همراه با فرش پازیریک قطعه پارچه ای رشتی دوزی پیدا شده که روی آن دو دایره کار شده که یکی سر گراز و دیگری خروس الوان زیبا دوخته شده بود، است. در ایران گراز مربوط به منطقه گیلان می‌باشد و خروس های گیلان نسبت به خروس های دیگر مناطق رنگارنگ‌تر و زیباترند، از این رو تشخیص داده شده که این هنر مربوط به منطقه گیلان بوده است.
نمونه های قدیمی رشتی دوزی را در موزه های ایران و چندین کشور خارجی از جمله آلمان، انگلستان و کانادا می توان دید ولی قبل از موزه ها در کلیساها از رشتی دوزی استفاده می‌شده و ظرف مقدس کلیسا که در آن آب متبرک می‌ریزند به دلیل قداست و ارزش این ظرف از رشتی دوزی برای پیچیدن دور آن استفاده می شد.
در قدیم برای نشان دادن مقام افراد از لباس هایی که روی آن رشتی دوزی شده بود استفاده می‌کردند. به همین دلیل این هنر بیشتر مربوط به افراد خاص و اشراف زادگان بوده و کمتر دست مردم عادی دیده می‌شده است. به همین خاطر مردم عادی گیلان کمتر با این هنر ارزشمند آشنا هستند ولی طی سال‌های اخیر با همت هنرمندان این عرصه و پیگیری مسئولان رشتی دوزی جانی دوباره گرفته است.
رشتی دوزی؛ سوغاتی به یادگار از شهر باران‌های نقره‌ای
آمنه صدیقی، مدرس دوخت‌های سنتی و صنایع دستی در استان گیلان و مدیر نخستین خانه کارآفرینی، مهارت و صنایع دستی شهر رشت در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: رشتی دوزی یک نوع قلاب دوزی و از دوخت های سنتی ایرانی است که در سه استان رشت، اصفهان و مشهد انجام می شود.
وی درخصوص تفاوت قلاب دوزی رشت با دو استان اصفهان و مشهد، افزود: در زبان عامیانه به قلاب دوزی رشت «رشتی دوزی» گفته می شود که با قلاب در پارچه بافته می شود و یکی از تفاوت هایی که قلاب دوزی رشت با قلاب دوزی شهرهای دیگر دارد در نوع و تکنیک‌های دوخت همچنین الوان بودن این دوخت است.
صدیقی گفت: در رشتی دوزی از رنگ هایی استفاده می کنیم که برگرفته از طبیعت گیلان است و یک هارمونی زیبا در کارها وجود دارد و از رنگ های گرم و سرد در کنار هم استفاده می‌کنیم و هر کدام از رنگ ها پشت دوزی مکمل دارد ولی در قلاب دوزی شهرهای دیگر تک رنگ دوخته و با انواع سوزن دوزی ها تلفیق می شود.
این هنرمند تصریح کرد: پارچه ای که برای رشتی دوزی استفاده می شود پارچه ماهوت است و اخیرا روی پارچه کشمیر، همینطور فوتر نیز دوخت انجام می شود و هر کدام از دوخت ها در واقع یک تکنیک خاص دارد و عنوان خاصی را در بر می گیرد.
این مدرس صنایع دستی گیلان با اشاره به قدمت این دوخت در استان، تاکید کرد: طبق اعلام منابع و کتب قدیمی قدمت رشتی دوزی تا ۵۵۰ سال قبل از میلاد باز می‌گردد ولی اوج آن در دوره قاجار است که نمونه های زیادی از پرده های دوره قاجار حتی خیمه های شکاری که پادشاهان می رفتند از قلاب دوزی رشت بوده است.
وی افزود: امروزه نمونه های بسیار زیبایی از آنچه به عنوان پرده در دربار قاجار و لباس ها از رشتی دوزی بوده در موزه ملی تهران و بعضی موزه های خارج از کشور جهت بازدید عموم وجود دارد.
صدیقی درخصوص نقش هایی که برای رشتی دوزی استفاده می شود، تاکید کرد: همه نقش‌ها سنتی است و از جمله آنها می توان ترنج، لچک ترنج، شمسه، هشتپر، بازوبند و طرح های قدیمی گل و مرغ داریم و اخیرا کاری که انجام دادیم توانستیم تلفیقی از این دوخت ها یعنی المانی از سبک قدیم را بر روی لباس ها و مانتوهای سنتی طراحی کنیم تا این هنر و فرهنگ در زندگی روزمره نیز حضور داشته باشد.
این مدرس دوخت‌های سنتی و صنایع دستی گیلان ادامه داد: رشتی دوزی قبلا به صورت تابلو، رومیزی، عسلی و روتختی استفاده می‌شد و بیشتر کاربرد تزیینی داشت و ما تلاش کردیم این هنر را وارد عرصه مصرف و زندگی روزمره کنیم و حتی به صورت کفش و صندل این هنر را طراحی کردیم و تولید می کنیم.
وی گفت: امروزه این هنر می تواند منبع درآمد برای بانوان باشد در حالی که این حرفه در قدیم به ویژه در دوران قاجار به علت سختی کار، شغلی مردانه بوده است.
مدیر نخستین خانه کارآفرینی، مهارت و صنایع دستی شهر رشت تصریح کرد: راسته زرگران رشت راسته گلدوز باش ها بوده و آن زمان به تمام مردهایی که گلدوز باش می گفتند در این راسته و در غرفه هایی که برای این کار وجود داشت، رشتی دوزی می کردند.
وی با بیان اینکه رشتی دوزی با نخ ابریشم طبیعی گیلان انجام می شود و اخیرا نخ های مورد نیاز هنرمندان این رشته از رشت و صومعه سرا تامین می شود، افزود: نحوه رشتی دوزی به این شکل است که هنرمند روی کتل می نشیند و به کمک جریده(چوب شیار دار یک متری) به عنوان کارگاه و فشار پا پارچه را در داخل آن محکم نگه داشته و با قلاب مخصوص مشغول دوخت می شود.
به گزارش ایسنا، هم اکنون بیش از ۲۷ هزار هنرمند صنایع دستی در ۴۲ رشته مختلف تولید محصولات هنرهای سنتی گیلان مشغول به فعالیت هستند و هفت شهر و روستای استان نیز با برندهای ملی و جهانی به عنوان شهر و روستاهای صنایع دستی معرفی شده‌اند و اینک رشت با هفت رشته بسیار فعال شامل خراطی، رشتی دوزی، معرق، منبت، البسه محلی، چرم و سفال و سرامیک نامزد دریافت عنوان شهر جهانی صنایع دستی است و طبق اعلام ولی جهانی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان پرونده معرفی رشت به عنوان شهر جهانی صنایع دستی از سال ۹۸ در دست پیگیری بوده و به شورای جهانی صنایع دستی ارسال شده است.
